‘Mavi Ekonomi’ Efsanesi: Okyanusun Bir İşletme Gibi Yönetilebileceğini Düşünmeyi Bırakmalıyız

Giriş

Kaynaklara yönelik artan küresel talebe ve bununla birlikte gelen ekonomik arayışlara yanıt olarak, dünya okyanuslarına olan ilgi artmaya devam ediyor. Ancak deniz kaynakları nasıl düzgün bir şekilde yönetilmelidir? Mavi ekonomi, gezegenin okyanuslarına ekonomik bir perspektiften bakan ve okyanus ekosistemlerinin sağlığını korurken ekonomik büyüme, iyileştirilmiş geçim kaynakları ve işler için okyanus kaynaklarının sürdürülebilir kullanımını ifade eden şemsiye terimdir.

Madalyonun bir tarafında balıkçılık, su ürünleri yetiştiriciliği, deniz taşımacılığı, turizm, rüzgar ve gelgit enerjisi gibi açık deniz yenilenebilir enerjisi ve biyoteknoloji dahil olmak üzere sömürücü faaliyetler ve ekonomik sektörler yer alıyor. Diğer tarafta deniz koruma çabaları var.

Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası, Avrupa Komisyonu, İngiliz Milletler Topluluğu ve Mavi Ekonomi Merkezi gibi küresel platformlar, okyanus sürdürülebilirliği çabaları çağrısında bulundu.

Mart 2024’te Birleşmiş Milletler Çevre Asamblesi, “iklim değişikliği, deniz biyoçeşitliliği kaybı ve kirliliğiyle mücadele için okyanus çabalarının güçlendirilmesi” konulu bir kararı kabul etti. Oturumun ardından Avrupa Komisyonu tarafından yayınlanan bir basın açıklamasında, “Avrupa Birliği ve Üye Devletleri, kararı sunarak ve müzakere ederek, dünya okyanuslarını koruma, muhafaza etme, restore etme ve sürdürülebilir bir şekilde kullanma konusunda öncü bir rol oynama kararlılıklarını yinelediler” denildi.

Mavi ekonomi kavramı, okyanusların insan refahı ve küresel ekonomi için hayati önem taşıdığının kabulüne dayanmaktadır. Yine de, aşırı kullanım, kirlilik ve iklim değişikliği tehdidi altındalar. Bu nedenle mavi ekonomi, ekonomik kalkınmayı okyanus çevresini koruma ve eski haline getirme ihtiyacı ile dengelemeyi ve gelecek nesillerin deniz kaynaklarından yararlanabilmesini sağlamayı amaçlamaktadır.

Mavi ekonominin temel ilkeleri şunları içerir:

== Sürdürülebilirlik:== Okyanusla ilgili faaliyetlerin kaynakları tüketmemesini veya çevreye zarar vermemesini sağlamak.
== Kapsayıcı Büyüme:== Yerel topluluklara fayda sağlayan ve yoksulluğu azaltan ekonomik faaliyetlerin teşvik edilmesi.
== Yenilik:== Okyanus kaynaklarının kullanımında verimliliği ve sürdürülebilirliği artıran yeni teknolojilerin ve uygulamaların geliştirilmesini teşvik etmek.
== Yönetişim:== Okyanus kaynaklarını sorumlu bir şekilde yönetmek için etkili politikalar, düzenlemeler ve uluslararası işbirliği uygulamak.

Mavi ekonomi, özellikle deniz kaynaklarına büyük ölçüde bağımlı olan kıyı ve ada ülkelerinde, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak ve iklim değişikliğini ele almak için küresel çabaların giderek daha önemli bir bileşeni olarak görülüyor.

Mavi Ekonomiyi Tanımlamanın Zorlukları

“Mavi ekonomi” tanımı konusunda bir fikir birliği yoktur. Terim genellikle okyanuslar, denizler ve kıyı suları ile ilişkili olduğu iddia edilen “sürdürülebilir” ekonomik faaliyetleri ifade eder. Yine de, kavram üzerindeki fikir birliğinin bozulduğu yer burasıdır. Mavi ekonomi, uygun şekilde uygulanabilmesi için açık ve geniş çapta üzerinde anlaşmaya varılmış bir tanım gerektirir.

Dünya Bankası, mavi ekonomiyi “ekonomik büyüme, gelişmiş geçim kaynakları ve işler ve okyanus ekosistemi sağlığı için okyanus kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı” olarak tanımlıyor. Avrupa Komisyonu bunu “okyanuslar, denizler ve kıyılarla ilgili tüm ekonomik faaliyetler” olarak tanımlamaktadır. [Bu] birbiriyle bağlantılı yerleşik ve gelişmekte olan çok çeşitli sektörleri kapsar.”

Birleşmiş Milletler’e göre, mavi ekonomi “okyanus kaynaklarının kullanımının sürdürülebilir olup olmadığını birlikte belirleyen bir dizi ekonomik sektör ve ilgili politikalardan oluşurken”, su altındaki yaşamı koruma ihtiyacını da vurguluyor. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), mavi ekonominin “deniz enerjisi, limanlar, gemicilik, kıyı koruma ve deniz ürünleri üretimi gibi okyanusla doğrudan veya dolaylı bağlantısı olan” endüstriler için geçerli olduğunu belirtti. Dünya Yaban Hayatı Fonu, yaygın olarak kabul edilen bir tanım olmadığını kabul ediyor.

Mavi ekonomiyi tanımlamak, anlambilimden çok daha fazlasıdır. Bazı insanlar yanlış bir şekilde bunun kapitalizme fayda sağlamayı amaçladığına inanıyor. Bu yaygın bir olgudur ve sadece şirketlerle sınırlı değildir. Bazı açılardan, yeşil ekonomi teriminin kullanılmasından kaynaklanan yanlış anlamalara benzer.

Okyanustan uzakta yaşayan insanlar, günlük ihtiyaçlar için doğrudan erişmeseler bile, iklimi düzenlemek, gıda kaynakları sağlamak ve oksijen üretmek de dahil olmak üzere, insanların hayatta kalmak için okyanusa ne kadar güvendiğini tam olarak kavrayamayabilirler. Bu, mavi ekonominin sadece kıyı taşımacılığını, eğlence faaliyetlerini veya ekoturizmi desteklemek olarak görülmesine yol açabilir. Bununla birlikte, ABD Çevre Koruma Ajansı, “Dünya çapında yaklaşık yarım milyar insan gıda, kıyı koruma ve turizm ve balıkçılıktan elde edilen gelir için mercan kayalığı ekosistemlerine bağımlıdır” diyor. Yine de mercan resifleri, iklim krizinin körüklediği okyanus asitlenmesi nedeniyle endişe verici bir oranda ölüyor. Ayrıca, mavi ekonominin bir parçası olabilecek zararlı kıyı gelişimi tarafından da yok ediliyorlar.

Gelişme mi, Yıkım mı?

Birleşmiş Milletler, mavi ekonominin Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine, özellikle de Hedef 14, “Sudaki Yaşam“a ulaşılmasına yardımcı olacağını teyit etti. Bu, mavi ekonominin tüm yönlerinde hızlı bir genişlemeyi tetikledi ve tahminler bu eğilimin devam edeceğini gösteriyor.

Deniz ekonomisi faaliyetleri arasında balıkçılık, su ürünleri yetiştiriciliği, deniz taşımacılığı, kıyı yenilenebilir enerjisi, deniz dibi madenciliği, biyoprospeksiyon, deniz biyoteknolojisi ve su turizmi yer almaktadır. Bu faaliyetler deniz sağlığına bir dereceye kadar zarar vermekte ve biyolojik çeşitlilik erozyonu, okyanus asitlenmesi, iklim değişikliği, su ve hava kirliliği ve hatta balinalar ve yunuslar da dahil olmak üzere deniz yaşamını tehdit eden gürültü kirliliği gibi birçok soruna katkıda bulunmaktadır.

Özellikle kurumsal madencilik sektörü, manganez, kobalt, bakır, nikel ve nadir toprak elementleri gibi mineralleri çıkarmak için yeni bölgeler arıyor. Bu, kaynak çıkarmayla ilgili riskler nedeniyle giderek daha sorunlu hale geldi. Okyanus, vurguncuların yalnızca finansal kazanç için sömürdüğü sınırsız bir genişlik gibi görünse de, doğal sınırları vardır.

İngiltere’deki Oceana’nın yönetici direktörü Hugo Tagholm ve Exeter Üniversitesi Ekoloji ve Koruma Merkezi’nde deniz koruma profesörü olan Callum Roberts, “Bilim adamları ve kampanyacılar onlarca yıldır yaygın sömürümüzün sonuçları konusunda uyarıda bulunsalar da, okyanuslarımızı korumak için zaman tükeniyor” diye yazdı Kasım 2023’te EuroNews’de. “Okyanusumuzu sonsuz olarak düşünmeyi seviyoruz, ancak gerçek şu ki, bu endüstriyel ölçekli sömürüye dayanamıyor.”

Dünya’nın deniz ekosistemleri, küresel ekonomi için son derece değerlidir. Gezegendeki yaşam için temel ekosistem hizmetleri sunarlar ve milyarlarca insanın beslenmesini sağlarlar. 3 milyardan fazla insan geçim kaynakları için okyanusa bağımlıdır. Çoğu gelişmekte olan ülkelerde yaşıyor; İnsanlar ve sayısız diğer tür, sağlıklı ve gelişen okyanuslara güvenir.

Mavi yıkama: Kötü Davranışı Örtbas Etmek

“Yeşil ekonomi” ve “mavi ekonomi” gibi terminolojiler umut verici görünebilir, ancak genellikle zararlı faaliyetlerin örtülmesi olarak not edilir. Birleşik Krallık’taki Lancaster Üniversitesi’ndeki Lancaster Çevre Merkezi’nde kıdemli bir öğretim görevlisi olan John Childs, “Mavi ekonomi, ekonomi ve çevre için bir kazan-kazan sunan iyi huylu bir kavram değil” dedi.

Childs, incelediği makalelerin mavi ekonominin “küresel sermayenin kendini yeniden üretmeye, para kazanmaya devam etmeye ve fazla değer yaratmaya çalıştığı başka bir kapitalist çözüm” olduğunu öne sürdüğünü söyledi. Bu, gezegenin kara kütlesinin çoğunun tahsis edildiği noktaya geldiğimizde, gerçekleşiyor.”

“Eğer ‘yeşil yıkama’, bir eylemin çevresel faydaları hakkında asılsız veya yanıltıcı iddialarda bulunma uygulamasıysa, o zaman belki de çevresel ve sosyal vaatlerini yerine getiremeyen kıyı ve deniz geliştirme girişimlerini kapsayacak yeni bir terime ihtiyacımız var” mavi yıkama, “diye yazdı Karayip Doğal Kaynaklar Enstitüsü İcra Direktörü Nicole Leotaud, 2017’de. “Şahsen, aradığımız geliştirme ilkelerini karıştıran ve maskeleyen etiketlerden bıktım” diye ekledi.

Deniz Ekosistemine Yönelik Tehditler

Deniz ortamının kullanılması ve korunması için uluslararası bir yasal çerçeve sağlamak üzere 1982’de kurulan Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) gibi bazı korumalar okyanuslara fayda sağlar. Ancak, tüm ülkeler bu korumaları kabul etmemektedir. Ek olarak, okyanusa kıyısı olan ülkelerin kendi yasaları vardır ve bu da genellikle kötü uygulanan kurallardan oluşan bir yama işi oluşturur. Tartışmalı sular düzenli olarak çalkantılı durumlara neden olur.

Birçok deniz suçu, yasadışı balıkçılık veya hasat, okyanus boşaltma ve kirletme gibi okyanus sağlığını olumsuz etkiler. Gerekli türlerin besin zincirinden çıkarıldığı yerlerde aşırı avlanmaya ve biyolojik çeşitlilik kaybını hızlandırmaya ek olarak, kıyı şeridi boyunca sürdürülemez endüstriyel gelişme de okyanus kirliliğine katkıda bulunmuştur. Nature dergisinde 2020 yılında yayınlanan bir makalede, “Tüm bu tehditler, okyanusun besleyici gıda, iş, ilaç ve ilaç sağlama ve iklimi düzenleme kapasitesini aşındırıyor” dedi. “Kadınlar, yoksul insanlar, Yerli topluluklar ve gençler en çok etkileniyor.”

İklim değişikliği, okyanuslarımız için bir başka ciddi tehdittir. Nature makalesi, “Deniz seviyelerini artırmak ve okyanusu daha sıcak, daha asidik ve oksijeni tükenmiş hale getirmek” dedi. Okyanus, sera gazı emisyonları tarafından hapsedilen fazla gazın yüzde 90’ından fazlasını emdi, ancak bu hasarın sadece bir kısmı. Makalede, “Kıyı şeridi boyunca sürdürülemez gelişme, hayati biyolojik çeşitlilik rezervuarları, karbon tutma ve fırtına dalgalanmalarına karşı tampon kıyılar sağlayan mercan resiflerini, deniz çayırı yataklarını, tuz bataklıklarını ve mangrov ormanlarını yok ediyor” diye ekledi. İnsan müdahalesi nedeniyle, plastikler ve besin akışı suyu kirletir ve deniz yaşamını öldürür.

Nakliyenin tehlikelerini göz ardı etmemeliyiz. Deniz taşıtları, bazı hava kirleticilerinin önemli emisyonlarına ve karbondioksit emisyonlarının yüzde 3’üne tekabül eden kurum, kükürt ve karbondioksit salan ağır akaryakıtlar kullanır.

Okyanusun yaşamın öldüğü birçok yeri var. Bu bölümler ham petrol katmanlarına sahiptir ve tuhaf bir şekilde güvenli olmayan seviyelere kadar kirlenmiştir.

Bir Bayelsa Eyaleti Petrol ve Çevre Komisyonu raporu, “Toplam Petrol Hidrokarbonları gibi zararlı kimyasalların konsantrasyonunun, alınan bazı örneklere göre güvenli seviyeleri 1 milyon kat aştığını” ortaya koyarak, Nijerya Deltası’ndaki Bayelsa’da petrol çıkarmanın etkisine işaret ediyor.

Önemli petrol sızıntıları medyanın ilgisini çekse de, denize devam eden petrol akışı sorunun büyük kısmını temsil ediyor. Her yıl “yüz milyonlarca galon” petrol okyanuslarımıza giriyor, ancak çoğu medyanın dikkatinden kaçıyor. Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’ne göre, bunun sadece bir kısmı – yüzde 5 – ABD Ticaret Bakanlığı’nın “önemli” petrol sızıntısı olarak etiketlediği şeyden geliyor.

Okyanus ekosistemlerine verilen en belirgin hasarlardan bazıları, deniz tabanını tahrip eden büyük düzeyde derin deniz madenciliğinden geliyor gibi görünüyor. Balıkçılığa ve diğer kaynaklara bağımlı kıyı topluluklarını yoksullaştırırken deniz ve su ekosistemlerine zarar verir. Özellikle derin deniz madenciliği nispeten yeni bir çaba olduğu için, neden olabileceği hasar türünü hesaplamak neredeyse imkansızdır.

National Geographic Misafir Kaşifi ve Pristine Seas kurucusu Dr. Enric Sala, Ağustos 2024’te yaptığı basın açıklamasında şunları söyledi:

“Derin deniz madenciliğine yeşil ışık yakmak, Pandora’nın bilinmeyen etkilerinin kutusunu açacaktır. Deniz tabanını kazmak, kaçınılmaz olarak, zar zor bildiğimiz kırılgan deniz yaşamını etkileyecektir. Ve bir [Temmuz 2024] çalışması… derin deniz polimetalik nodüllerinin tamamen karanlıkta oksijen ürettiğini ve bunun okyanus sağlığının anahtarı olabileceğini gösterdi. Derin denizlere ne kadar çok bakarsak, o kadar çok keşfederiz. Deniz dibini kazmak için acele etmek, başlamadan önce durdurmamız gereken bir çevre felaketi olarak kesinlikle tarihe geçecek. Gelişmesi binlerce yıl süren ekosistemleri dakikalar içinde yok etmek dar görüşlülüktür. Dünya çapındaki ülkelerin, okyanusun hayati kısımlarını koruyarak, onları kısa vadeli kârlar için imzalamaktan çok daha fazla kazanacakları çok daha fazlası var.”

Afrika Kıyı Sularında Mavi Ekonomi

Fosil yakıtları çıkarmak için geniş küresel araziler edinildiği gibi (yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde, kar amacı gütmeyen bir kamu yararı çevre hukuku örgütü olan Earthjustice, “petrol ve gaz endüstrisinin kiralanan 26 milyon dönümden fazla araziye sahip olduğunu” bildiriyor. Aynı fenomen denizde de tekrarlanıyor. WWF Kenya CEO’su Muhammed Awer, Temmuz 2023’te yaptığı açıklamada, gıda ve beslenme güvenliği için balıkçılığa bağımlı olan 200 milyondan fazla Afrikalının refahının risk altında olduğunu söyledi. Şirket çıkarları su kütlelerini kendilerine ait olarak talep ettiklerinde, geçimlerini denizden ve yakındaki kıyı topluluklarından sağlayanlar için muhtemelen erişilemez hale gelecektir.

Ham petrol platformları gibi endüstriyel tesisler, görünüşte güvenlik tamponları olarak çevredeki sular üzerinde kontrol sağlar. Açık denizlerde daha fazla deniz yaşamı bulmaya çalışan balıkçılar, kıta sahanlığının ve ötesinin büyük bölümlerinin yasak olduğunu, çünkü maden çıkarma endüstrilerinin kontrollü kurulumlarla onları talep ettiğini ve kordon altına aldığını bildirdi.

Batı Afrika kıyı sularında, genellikle yabancı filolar tarafından gerçekleştirilen düzensiz endüstriyel balıkçılık, balıkçıların geçim kaynaklarını tehdit ediyor. Mali Şeffaflık Koalisyonu tarafından hazırlanan 2022 tarihli “Fishy Networks: Küresel olarak yasa dışı balıkçılığın arkasındaki şirketleri ve bireyleri ortaya çıkarmak” raporuna göre, Ocak 2010’dan Mayıs 2022’ye kadar endüstriyel gemiler tarafından yasa dışı, bildirilmemiş ve düzenlenmemiş (IUU) balıkçılığı içeren vakaların yüzde 40’ından fazlası Batı Afrika’da meydana geldi. Küresel balıkçılığın üçte birinden fazlası, esas olarak yasadışı balıkçılık nedeniyle 2019’da aşırı avlandı.

Sağlıklı su kütlelerine erişim, endüstriyel tesisler ve buna bağlı kirlilik nedeniyle gün geçtikçe daha zor hale geliyor. Büyük petrol sızıntıları, Santa Barbara Nehri’ndeki kuyu başlarında meydana gelen patlamalar, Ororo-1 kuyusunda çıkan bir yangın (2020’de Nijerya’da patlak veren ve yaklaşık bir yıl sonra hala devam eden), yüzer üretim depolama ve boşaltma (FSPO) ünitelerinin patlamaları; petrol yüklü gemilerin havaya uçurulması; ve çalı rafinerilerinin yakılması.

Kirletmek İçin Para Ödemek

Mevcut mavi ekonomi paradigmasında özelleştirme, kârı ekosistem sağlığının üzerinde tutar. Bu yapıda su bir meta olarak görülmez ve okyanus suyu ve su kaynaklarının alım satımı diğer hususlara göre önceliklendirilir.

Mavi ekonomi, su kütlelerinin maden atıkları ve diğer kirleticiler için çöplük olarak kullanılmasına izin vererek kirleticilerin kirletmek için ödeme yapmasına izin verebilir. Aynı zamanda su gelecekleri konusunda spekülatörlere alan açabilir, böylece dünya çapında her yıl en az bir ay aşırı su kıtlığıyla karşı karşıya kalan 4 milyar insan için temiz ve güvenli suya erişimin önündeki riskleri artırabilir.

Okyanus Ekonomisi için Vaat ve Tehlike

Bir OECD raporu, 2030 yılına kadar okyanusla ilgili ekonomik faaliyetlerde önemli bir artışa işaret etti ve “yeni ‘okyanus ekonomisi’ nüfus artışı, artan gelirler, azalan doğal kaynaklar, iklim değişikliğine verilen tepkiler ve öncü teknolojilerin bir kombinasyonu tarafından yönlendiriliyor” dedi. Tahminler, okyanus bazlı endüstrilerin küresel katma değerinin 2010’da 1,5 trilyon dolardan 2030’a kadar 3 trilyon doların üzerine çıkabileceğini gösteriyor.

Okyanus ekonomisinin büyümesi kıyı toplulukları için potansiyel avantajlar sunarken, okyanus temelli ekonomik kalkınmanın da sağlayabileceği olumsuz sonuçları izlemek önemlidir. Bu zorluklar, mevcut ekonomik eşitsizliklerin büyümesini, yerel toplulukların ve geçim kaynaklarının yerinden edilmesini, kirliliği, çevresel sürdürülebilirliğe ve biyolojik çeşitliliğe zarar vermeyi ve insan haklarının ihlalini içerebilir.

Okyanus ekosisteminin sömürülmesiyle bağlantılı tüm bu stres faktörleriyle birlikte, güvenlik önlemleri alınmalıdır.

Dünya ekonomisinde fiziki sermaye ve teknolojiye o kadar öncelik verilmiştir ki, insan kaynakları ve doğal kaynaklar gibi diğer kritik faktörler göz ardı edilmekte veya önemleri azaltılmakta ve sürdürülebilirlik konusunda artık gerçek bir denge kalmamaktadır.

Gezegenin ve insanlarının sağlığının üzerinde kâr dürtüsü, gezegensel veya sosyal sınırlara bakılmaksızın çevresel kaynakların dönüşümüne ve çoğu zaman yok edilmesine yol açar.

Kıyı toplulukları için okyanus sadece ekonomik faaliyetler için bir arena değil, aynı zamanda kültür, maneviyat ve doğa ile etkileşimler için bir alandır. Okyanusla bağlantılar bir yaşam biçimidir. Hakim kapitalist eğilim, bu gerçeği su ekosistemlerinin verimsiz kullanımı olarak reddedebilir. Yine de, bugün dünyamızdaki çoklu krizin kökenlerini vurgulamaktadır.

Hükümetler ve şirketler ne yapılması gerektiğine karar verirken, genellikle suya en yakın insanları ve onu korumak için neyin gerekli olduğu hakkında daha fazla bilgi sahibi oldukları gerçeğini görmezden gelirler. Issız derin deniz tartışıldığında daha da rahatsız edici hale geliyor. Örneğin, Nijerya’da Shell Oil, karadaki petrol sahalarını satıyor ve operasyonlarını, meydana gelen hasar üzerinde sınırlı bir gözetimin olduğu derin denizlere taşıyor. Derin denizlerde verilen zarar gözden uzak kalsa bile, sonuçları karadaki herkesi etkilemeye devam ediyor. Bu, dünyanın herhangi bir yerinde suya yakın olan endişenin önemli bir nedenidir.

Bazı ülkeler, deniz alanlarını yatırıma açmanın ekonomilerini kalkındıracağına inanırken, yeri doldurulamaz kaynakların yok olmasına davetiye çıkarmaktadır.

Norveç Denizlerde Derin Madenciliği Araştırıyor

Ocak 2024’te Norveç Parlamentosu, madencilik şirketlerinin elektrikli arabalar, cep telefonları ve güneş panelleri inşa etmek için gereken mineraller için ülke sularının yaklaşık İtalya büyüklüğünde geniş bir alanını aramasına izin vermek için oy kullandı. Ocak 2024 tarihli bir Wired makalesine göre, yeni kurulan madencilik şirketi Loke Marine Minerals’in CEO’su Walter Sognnes, “Kaynakları bulursanız ve bunu kabul edilebilir [çevresel] etkiyle geliştirebileceğinizi gösteren teknolojiye sahipseniz, o zaman yeşil ışığınızı alacaksınız” dedi.

Makalede, diğer şirketler de Norveç sularından yararlanmak istiyor ve Green Minerals’in CEO’su Ståle Monstad’a göre “deniz tabanı masif sülfür (SMS) yatakları olarak bilinen yerlerden bakır çıkarması” bekleniyor. Test madenciliğinin 2028’de başlaması bekleniyor, ancak birkaç teknik zorluğun çözülmesi gerekiyor. Derin deniz madenciliği şirketleri, maden yataklarını deniz tabanından yüzeye 3 kilometre (yaklaşık 1,9 mil) taşımalıdır. Deniz ekosisteminin (mercanlar, sünger alanları ve diğer deniz yaşamı) madenciliğe nasıl tepki vereceği bilinmemektedir. Yine de, olumlu bir kayda göre, madencilik şirketlerinin keşfe başlamalarına izin verilmeden önce çevresel etkiyi incelemeleri gerekmektedir.

Norveç son yıllarda bu konudaki tutumunu değiştirdi. Okyanus Paneli’nin eş başkanı olarak, denizcilik endüstrisini karbondan arındırarak ve deniz ürünleri üretimini düzenleyerek dünyanın kıyı şeridini sürdürülebilir bir şekilde yönetme sözü verdi. 2018 yılında kurulan Okyanus Paneli, dünya kıyı şeridinin yüzde 40’ından sorumlu 14 hükümetten oluşuyordu.

Norveç’in derin deniz madenciliğine izin vermedeki değişimi, 2021’de yeni bir hükümetin seçilmesi nedeniyle gerçekleşti. Öfkeli araştırmacılar, pillerde ve diğer elektronik cihazlarda kullanılan manganez ve kobalt gibi mineraller için madencilik riskini almak için derin deniz ekosistemi hakkında yeterince şey bilinmediğini söylediler. Her ikisi de Norveç’in Trondheim kentinde bulunan Norveç Bilim ve Teknoloji Üniversitesi ve NTNU Üniversitesi Müzesi’nden bir grup bilim insanı, “Deniz biyolojisinde, birçok türün varlığı, işlevi ve dağılımı hakkındaki bilgimiz ya çok zayıf ya da hiç yok” diye uyardı.

Norveç gibi nispeten ileri görüşlü bir ülke derin deniz madenciliğini teşvik ettiğinde, bölgenin genişletilmiş açık deniz petrol çıkarımına karşı direniş geçmişi nedeniyle endişeleri artırmaktadır. Yerel ekonomilere, balıkçılığa ve bölgenin yerli halklarına verilen zarar daha önce gösterildi, bu nedenle derin deniz madenciliğine verilen desteğin bir kez daha artıyor gibi görünmesi endişe verici.

ABD Denizlerinde Derin Madencilik

Nature makalesine göre, “Sürdürülebilir Bir Okyanus Ekonomisi için Beş Öncelik”, mangrovların, deniz çayırı yataklarının ve tuz bataklıklarının “[blue carbon]” ekosistemleri, karasal ekosistemlerin oranının 10 katına kadar karbon depolar. Örneğin, makalenin yazarları, ABD’nin doğu sahili boyunca Virginia lagünlerinde 3.000 hektar (yaklaşık 1.500 dönüm) deniz çayırı yatağının başarılı bir şekilde restore edildiğini ve yılda yaklaşık 3.000 ton karbon tuttuğunu belirtiyor.

Bununla birlikte, çok büyük hasara yol açabilecek karbon veya demir talaşlarını yakalamak için deniz yosununa güvenme önerileri var. Yine de çoğu insan bu girişimlerden veya neden olabilecekleri potansiyel felaketlerden habersizdir. Kavram iyi huylu görünüyor, ancak sürdürülemez yönler kamusal alanda yeterince ele alınmıyor. Dahası, mangrov koruması veya restorasyonu yoluyla mavi karbon arayışı, deniz kapma, toplulukların yerinden edilmesi veya geçim kaynaklarının bozulması tehlikesine işaret ediyor.

Deniz Ekosisteminin Değerinin Değerlendirilmesi

Bazıları, okyanusların değerine bir fiyat koymanın, mavi ekonominin ileriye dönük doğru yol olarak anlamını çarpıttığını iddia ediyor. Dünya Kaynakları Enstitüsü’nün 2023 raporuna göre, mavi ekonomi yıllık küresel ekonominin 1,5 trilyon dolardan fazlasından sorumlu.

Mavi ekonomi genellikle su ve deniz kaynaklarının ve ekosistemlerinin “sürdürülebilir” yönetimi olarak kavramsallaştırılsa da, ekonomik kâr veya güç dışındaki eylemler genellikle mantıksız veya uygulanabilir olmayan olarak görülür.

Nature tarafından yayınlanan 2015 tarihli bir rapor, balıkçılık, nakliye yolları ve turizm dahil olmak üzere küresel deniz ekosisteminde bulunan varlıkların toplam 24 trilyon dolar değerinde olduğunu ve yıllık 2,5 trilyon dolar değerinde bir çıktı ürettiğini tahmin ediyor. 2022’de Amerika Birleşik Devletleri’nde denizcilik ekonomisindeki istihdam yüzde 5 artarak iş büyümesinde genel ekonomiyi (yüzde 3,9) geride bıraktı.

Yine de temel mesele, “ekonomi” kavramının o kadar yaygın hale gelmesidir ki, insanlar genellikle su ekosistemlerinin yalnızca sömürü yoluyla sermaye birikimi için tasarlandığını varsaymaktadır.

Deniz Ekosistemlerinin Korunması

Yerel kıyı toplulukları harekete geçirilmelidir. Balıkçılarla, doğal haklarla ilgilenen aktivistlerle, kar amacı gütmeyen kuruluşlarla ve yasal ve politik etkileyicilerle ittifaklar kurmak, okyanusların korunmasında önemli bir rol oynamak zorunda kalacak. Şirketlerden, hükümetlerden ve diğer taraflardan su kütlelerine yönelik tehditleri önlemek için tüm yasal mekanizmaları kullanmalıyız.

Dünya hızlı bir şekilde işlerken, birçok bölgedeki siyasi liderlik, en uygun yolu seçerek, en az direniş yolunda adımlar atma eğilimindedir. Kârın endüstri ve siyasi liderler için birinci öncelik haline gelmesini önlemek, böylece doğal kaynakların ve su altındaki yaşamın önemini korumak küresel bir sorumluluktur.

Bugün dünyada meydana gelen savaşlar, okyanusların ve diğer su yollarının korunmaya ihtiyaç duyduğunu göstermektedir. Bu büyük yıkım, siyasi liderlerin veya küresel şirketlerin yönetim kurullarının vicdanlarına hitap etmenin ters etki yarattığını gösteriyor. Taban aktivistleri ve dava da dahil olmak üzere kitlesel kamuoyu bilinci ve seferberliği, resmi yollar denizleri koruyamadığında şirketleri, hükümetleri ve suçluları sorumlu tutmaya yardımcı olabilir. Medya, devam eden deniz tahribatının ve sürdürülemez uygulamaların ortaya çıkarılmasına yardımcı olabilir ve milletvekillerini okyanus ekosistemlerini korumaya motive edebilir. Deniz ekosistemlerini yok etmek uluslararası bir suç olarak görülebilir. Okyanuslardaki zararlı faaliyetler türleri tehdit ettiğinden, bir tür soykırım olarak kabul edilebilir – ekokırım veya Tabiat Ana’nın öldürülmesi.

Deniz Koruma Alanları: Daha Fazla Eyleme İhtiyaç Var

Deniz Koruma Alanları (DKA’lar), uzun vadeli koruma için okyanus alanını içerir. Diğer alanlar haliçler, denizler ve göller olabilir. Bu tür korunan alanlar ayrıca nehirleri, dereleri, bataklıkları ve kıta sahanlıklarını da kapsar.

Hükümetler, şirketler ve yasadışı aktörler son derece düzensiz bir ekosistemde açık denizleri sömürürken, topluluk liderliğindeki DKA’lar, Dünya okyanuslarının sağlığını korumak için potansiyel bir stratejiyi temsil ediyor. Bir alanı MPA olarak işaretlemek tarafsız bir egzersiz olmayabilir.

DKA’ların birçok adı olabilir: deniz parkları, koruma bölgeleri, rezervler, kutsal alanlar ve alınmayan bölgeler. 2023 itibariyle, dünya çapında okyanusun yüzde 8’inden fazlasını kaplayan 5.000’den fazla MPA vardı. DKA’lar, açık okyanus da dahil olmak üzere çeşitli denizcilik alanlarında kurulmuştur.

DKA’ların çoğu deniz habitatlarını ve destekledikleri deniz yaşamını korumayı amaçlar. En iyi bilinen örneklerden biri, Güney Amerika’nın batı kıyısından yaklaşık 1.000 kilometre (600 mil) uzakta bulunan ve ağaçların doğrudan deniz suyunda yetiştiği mercan resifleri ve mangrov bataklıkları. Galápagos çevresindeki sular yaklaşık 3.000 bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapmaktadır. Öte yandan bazı DKA’lar, gemi enkazları gibi belirli tarihi yerlere odaklanmaktadır.

Deniz Koruma Enstitüsü’ne göre, dünya sularının yaklaşık yüzde 8’i bir tür deniz koruması ile korunuyor ve ada ülkesi Palau çok önde. Sadece dokuz ülke sularının yüzde 10 ila 30’unu korudu, ancak sadece yüzde 2’si yüzde 30’unu korudu.

BM’nin Dünya Korunan Alanlar Veri Tabanı, ülkeler tarafından sunulan DKA’ları belgelemektedir. 15.000’den fazla DKA’nın, yaklaşık 10.6 milyon mil kareye eşdeğer olan 27 milyon kilometrekareden fazla bir alanı kapsayan bir okyanus genişliğini koruduğunu bildiriyor. ABD’de deniz koruma alanları ülke sularının yüzde 25’ini kaplıyor.

Afrikalı DKA’ların çoğu Doğu ve Güney Afrika’da, birkaçı Batı ve Kuzey Afrika’dadır. Uzmanlar, DKA’ların finansal olarak yönlendirilmek yerine insan odaklı olmasını önermektedir. DKA’ları düzenleyen yasalar yalnızca hükümetten geliyorsa, bu yasaların bozulmadan kalmasıyla ilgili olanlara daha fazla ayrıntı açıklanmalıdır.

Bu kurallara bir örnek, 1992 yılında kurulan Tanzanya’daki Chumbe Reef Koruma Alanı’dır. Bu proje, deniz kaynaklarının yönetimi ve izlenmesine yerel toplulukları dahil etmeye devam ediyor. Bozulmuş mercan resiflerinin önemli ölçüde toparlanmasına ve balık stokunun artmasına yol açmıştır. Bu başarı, yerel toplulukların DKA’ların yönetimine katılımından ve bu tür bir korumadan elde edilen faydalarda adil paydaşlığın güvencesinden kaynaklanmaktadır.

Bir diğer başarı öyküsü ise 1971 yılında kurulan Mozambik’teki Bazaruto Takımadaları Ulusal Parkı’dır. 1.430 kilometrekarelik (yaklaşık 550 mil kare) bir alanı kaplar ve mercan resifleri, deniz çayırı yatakları ve mangrovlar dahil olmak üzere çok çeşitli deniz habitatları içerir. Bu DKA, sürdürülebilir zanaat balıkçılığını destekleyerek ve dugonglar, kaplumbağalar ve köpekbalıkları gibi nesli tükenmekte olan türler de dahil olmak üzere bölgenin biyolojik çeşitliliğini koruyarak yerel topluluklara ekonomik faydalar sağlamıştır.

DKA’lar, bağımlı kıyı topluluklarının tam rızası ve desteği ile kurulmadıkça, insan gruplarını doğadan uzaklaştırmanın bir yolu olabilirler. Hükümetler, genellikle “kale koruma” olarak adlandırılan şeyde ilgili tarafların rızası olmadan ormanları koruyabilir. Bu kavram, bazı grupların haritasını çıkarma ve diğerlerinin okyanusun belirlenmiş kısımlarına yaklaşmasını önleme yeteneğini ifade eder. Bu gibi durumlarda, mavi ekonomi birçok çatışmanın nedeni olarak kabul edilebilir. Bu durum, topluluklar veya ticari kuruluşlar belirli alanlarda bulunan kaynakları kontrol etmek için mücadele ederse ortaya çıkabilir. DKA’lar “fethedilmiş” bölgeler olarak askeri bir kalkanla kordon altına alındığında da çatışmalar meydana gelebilir.

Doğayı Kolonileştirmek

Sömürgecilik kavramı, bir ulusun bir başkası tarafından siyasi kontrolünün ve sömürüsünün ötesine geçer; Aynı zamanda doğa ile olan ilişkimize de uzanır. “Doğanın sömürgeleştirilmesi“, doğal kaynakların sosyo-ekolojik etkilerini dikkate almadan ekonomik kazanç için sömürülmesini ve dönüştürülmesini gerektirir. Bu yaklaşım, iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı ve kaynaklar üzerinde silahlı çatışma dahil olmak üzere birçok soruna katkıda bulunmuştur.

2018’de başlatılan ve merkezi Nijerya’da bulunan Ekoloji Okulu (SoE), çevre ve iklim adaleti, tarım, kaynak demokrasisi ve genel sosyo-ekolojik dönüşümü araştırıyor. Organizasyon, benim direktörü olarak görev yaptığım ekolojik bir düşünce kuruluşu olan Toprak Ana’nın Sağlığı Vakfı’nın himayesi altında faaliyet gösteriyor. Bir OHAL toplantısı, MPA konseptine ve mavi ekonomi fikrinin zorluklarına dayanıyordu. İnsan odaklı bir MPA, su ekosistemlerinin kaderini insanların ellerine bırakacaktır. Böyle bir yönetim seviyesi, hasarın meydana gelebileceği yerlerde ekosistemin korunmasını ve restorasyonunu sağlayacaktır.

Örgüt, güç ve sermayenin sahipleri olarak ekosistemlerin güvenliğini ve dayanıklılığını teşvik eder. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nde vurgulandığı gibi, birçok insan mavi ekonominin tanıtımını su altında yaşamı güvence altına almanın bir yolu olarak görse de, çoğu zaman durum böyle değildir.

Aşağıdan Çevrecilik

Gine Körfezi, yüksek kirlilik seviyeleri ve çevre suçları gördü. Gine Körfezi’ndeki plastik atıklar da dahil olmak üzere yüksek düzeyde deniz kaynaklı kirlilik Nijer Deltası’na kadar izlenebilir ve Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) gibi bölgesel hükümetlerin çevresel acil durum ilan etme zamanı gelmiştir.

Böyle bir deklarasyona bağlılık, Batı Afrika nüfusunun ekonomik, sosyo-kültürel, eğlence ve manevi faaliyetlerini yürütmek için güvenli bir ortama güvenebilmelerini sağlamada çok ileri gidecektir. Aşağıdan çevrecilik, çevresel kaygıların temel ihtiyaçları karşılanan ve lüksler hakkında düşünme avantajına sahip olanlar için olduğu şeklindeki yanlış fikrin yeniden değerlendirilmesini gerektirir. Aşağıdan çevrecilik, temel ihtiyaçları için sağlıklı ekosistemlere bağımlı olanların, topraklarını güçlü ve bağlantılı bireyler, hükümetler ve şirketler tarafından sömürülmek üzere uygun hale getirme girişimlerine karşı durmalarını gerektirir. İnsanlık, doğayı geride bırakıyor ve okyanus kaynaklarını, bu kaynakların doğal olarak geri kazanılmasını engellediğimiz ölçüde yağmalıyor.

Topluluk tarafından yönetilen DKA’ların oluşturulması, özellikle kapsamlı bir yönetim çerçevesine dahil edildiğinde, okyanuslarımızın sağlığını korumak ve daha fazla düşüşü durdurmak için güçlü bir stratejidir. Bu DKA’lar, sucul müştereklerin kurumsal ve endüstriyel sömürü ve tekellerden uzak kalmasını garanti etmeye yardımcı olacak zorlayıcı bir çözüm sunmaktadır.

Optimal olarak, dünya çapında kıyı sularında yerel, topluluk temelli yönetilen DKA’lar kurulursa, bozulmuş alanları restore edecek, biyolojik çeşitliliği yeniden inşa edecek, kültürel uygulamaları canlandıracak, saygınlığı geri kazandıracak ve yerel ekonomileri canlandıracaktır. Kapitalizm genellikle küresel olarak kurallar koyarken, insanlığın doğayı aşağıdan yukarıya özgürleştirmek için birlikte çalışabileceği belirli yollar vardır. Dünyanın okyanusları ve bizimki de dahil olmak üzere destekledikleri tüm türler buna bağlıdır.

Kaynak: Bu makale, Bağımsız Medya Enstitüsü’nün bir projesi olan Earth • Food • Life tarafından hazırlanmıştır.”‘Mavi Ekonomi’ Efsanesi: Okyanusun Bir İşletme Gibi Yönetilebileceğini Düşünmeyi Bırakmalıyız” Nnimmo Bassey tarafından Creative Commons Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC-SA 4.0) ile Observatory tarafından lisanslanmıştır. Bu lisansın kapsamı dışındaki izin talepleri için lütfen Observatory.wiki’nin Yeniden Kullanım ve Yeniden Baskı Hakları kılavuzuna bakın. Son düzenleme: 9 Ekim 2024